มะแขว่น

ชื่อวงศ์ : RUTACEAE

ตระกูล : Rue

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Zanthoxylum rhetsa (Roxb.)DC.

ชื่อท้องถิ่น :

– มะแข่น

– มะแขว่น

– พริกหอม

– หมากมาศ

– หมากข่อง

– ลูกระมาศ

– หมากแก่น

– มะแว่น

ถิ่นกำเนิด และการแพร่กระจาย :

มะแขว่นเป็นไม้ที่พบมากในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พบมากในประเทศไทย ประเทศจีนตอนใต้ ประเทศพม่า และลาว โดยในประเทศไทยพบได้ทั้งภาคกลาง ใต้ และภาคเหนือ แต่จะพบมากในภาคเหนือ ซึ่งชาวเหนือนิยมใช้เป็นเครื่องเทศหลักในการประกอบอาหาร

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :

ลำต้น มะแขว่น เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่ ลำต้นมีเปลือกสีเทาอมขาว ลำต้น และกิ่ง มีตุ่มหนามแหลมขนาดใหญ่ขึ้นปกคลุม

ใบ ใบมะแขว่น เป็นประกอบแบบขนนก ประกอบด้วยก้านใบหลักยาวประมาณ 15-20 เซนติเมตร มีหนามเป็นระยะๆ บนก้านใบมีใบย่อย 10-28 ใบ ใบย่อยแต่ละใบมีก้านใบสั้น 0.5-1 เซนติเมตร ส่วนแผ่นใบย่อยแต่ละใบมีรูปไข่ ปลายใบเรียวแหลม ขอบใบ และแผ่นใบเรียบ ใบมีความกว้าง ประมาณ 4-5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 10-14 เซนติเมตร เมื่อขยี้ใบจะมียาง และมีกลิ่นหอม

ดอก ดอกมะแขว่น ออกดอกเป็นช่อแบบกระจายบริเวณปลายยอด ช่อดอกมีความยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร ประกอบด้วยช่อดอกย่อยจำนวนมาก ส่วนตัวดอกออกเป็นกระจุกที่ปลายช่อของแต่ละก้านช่อย่อย ตัวดอกมีขนาดเล็ก มีรูปทรงกลม สีขาวอมเขียว ขนาดดอกประมาณ 0.3-0.5 เซนติเมตร ประกอบด้วยกลีบรองดอก 4 กลีบ และกลีบดอก 4 กลีบ ตรงกลางมีเกสรตัวผู้ 4 อัน และเกสรตัวเมีย 1 อัน ทั้งนี้ ดอกมะแขว่นจะเริ่มออกในช่วงเดือนมีนาคม-เมษายน

ผล ผลมะแขว่นมีลักษณะทรงกลม ขนาดประมาณ 0.5-0.7 เซนติเมตร ผลอ่อนมีเปลือกสีเขียว ผลแก่มีเปลือกสีแดง และแก่จัดมีสีดำอมน้ำตาล เปลือกผลมีผิวขรุขระ และปริแตกออกเป็น 2 ซีก เมื่อแก่จัดหรือเมื่อผลแห้งจนมองเห็นเมล็ดด้านใน ซึ่งมีลักษณะทรงกลม เปลือกเมล็ดมีสีดำ และเป็นมัน ขนาดเมล็ดประมาณ 0.25-0.35 เซนติเมตร ผลมะแขว่นนี้ นิยมใช้เป็นเครื่องเทศประกอบอาหาร ซึ่งให้รสเผ็ดร้อน และมีกลิ่นหอมแรง

ประโยชน์มะแขว่น

1. ผลมะแขว่นแห้งนิยมใช้เป็นเครื่องเทศประกอบอาหารหลายชนิด อาทิ ใส่ในลาบเนื้อ ลาบหมู หรือเมนูลาบอื่นๆ รวมถึงเมนูแกง และผัดต่างๆ อาทิ แกงอ่อม และผัดเผ็ด เป็นต้น ซึ่งผลแห้งนิยมใช้ใส่ทั้งผลสำกรับเมนูแกง ส่วนลาบหรือผัดต่างๆมักตำหรือบดให้ละเอียดก่อนใส่ ซึ่งช่วยเพิ่มกลิ่นหอม ช่วยดับกลิ่นคาว และเพิ่มรสอาหารให้เผ็ดร้อน ทำให้อาหารอร่อย และน่ารับประทานมากขึ้น

2. ยอดอ่อนมะแขว่นรับประทานเป็นผักคู่กับอาหารจำพวกลาบ ซุปหน่อไม้ ซึ่งให้รสเผ็ดร้อน และมีกลิ่นหอมเช่นกัน

3. ผล และเมล็ดนิยมนำมาสกัดน้ำมันหอมระเหยสำหรับใช้ในด้านความสวยความงาม หรือสำหรับทานวดกล้ามเนื้อ ใช้รักษาโรคต่างๆ และใช้ฉีดพ่นป้องกันยุงลาย

สรรพคุณมะแขว่น

ผล และเมล็ดแห้ง

– ช่วยบำรุงหัวใจ

– ช่วยบำรุงเลือด

– บำรุงธาตุ

– ช่วยลดความดันเลือด

– ช่วยเจริญอาหาร

– ช่วยย่อยอาหาร

– ช่วยขับลมในลำไส้

– ช่วยขับระดู

– ช่วยสมานแผล

– ใช้สูดดม ช่วยแก้อาการวิงเวียนศรีษะ

– แก้ลำคออักเสบ

– ช่วยขับเสมหะ

– แก้พิษร้อนใน

– ลดอาการฟกช้ำ

– แก้อาการปวดท้อง

– กระตุ้นการเคลื่อนไหวของลำไส้

– รักษาโรคหนองใน

ใบอ่อน และยอดอ่อน

– แก้ท้องอืด

– ช่วยขับลมในลำไส้

– บำรุงหัวใจ

– แก้อาการท้องเสีย

– แก้ระมะนาด

– แก้อาการปวดฟัน

ราก เปลือก และแก่นลำต้น

– ช่วยขับลม

– แก้อาการท้องเสีย

– แก้พิษตะขาบ พิษแมลงป่อง และพิษงู

– แก้โรคทางเดินปัสสาวะ

– ช่วยขับลมในลำไส้

– ช่วยขับระดู